Straus Stefan Bolesław, pseud.: E. Ptaszek, Pingwin, Stefan Bolesławski, Stefan Strus, Stefan Struś, Ster, Struś (1914–1970), historyk teatru, bibliograf, autor utworów dramatycznych.
Ur. 20 VIII w Warszawie, był synem Jana Strausa (1884–1943), pracującego w handlu i przemyśle, oraz Marii z Hertigów (1884–1983), pochodzącej z rodziny przemysłowców łódzkich, nauczycielki. Miał młodszego brata Jana Andrzeja (ur. 1918), ekonomistę.
S. uczył się w Gimnazjum Zgromadzenia Kupców w Łodzi. Po otrzymaniu świadectwa dojrzałości w r. 1933 studiował w Wilnie filozofię na USB (do r. 1935). W r. 1937 zapisał się na Wydz. Prawa Uniw. Pozn., pracując równocześnie w redakcji „Kuriera Poznańskiego”. W styczniu t.r. debiutował nowelą sensacyjną Tajemnica wiosennej nocy w krakowskim „Tempie Dnia” (nr 3–10). W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie; pisał skecze, monologi i teksty piosenek, wykorzystywanych prawdopodobnie w składankach estradowych jawnego teatrzyku «Maska». Od marca do grudnia 1943, jako Stefan Struś, wystawiał w jawnym teatrzyku «Miniatury» komedie własnego autorstwa: Najsłodszy gbur (reż. Stanisława Perzanowska), O 5 minut za późno oraz (z Januszem Minkiewiczem, piszącym pod pseud. S. Kieliszek) Moczmy nogi, czyli porwanie pupilek (obie w reż. Kazimierza Szuberta), a także adaptacje: Czekoladkę wg „Rozkosznej dziewczyny” R. Benatzky’ego, Naszą córeczkę wg „Codziennie o piątej” M. Ch. Hennequina i P. Vebera, Musisz być moją wg L. Verneuila, Mecz małżeński wg W. Lichtenberga (wszystkie w reż. Szuberta) i Monikę Veran wg „Csibi” R. Gignoux (reż. Zygmunt Chmielewski). O Naszej córeczce recenzent, zapewne Ludwik Ziemkiewicz, napisał: «Miła wesoła farsetka zgrabnie przerobiona [...] „na montaż słowa, muzyki i tańca”. Nie ma w niej żadnych problemów, żadnej filozofii, czasami brak nawet wyraźnie logiki, ale w całości rzecz pełna przedziwnego czaru i lekkiej, musującej poezji». Jednak w szopce autorstwa Tadeusza Pękalskiego, wystawionej na przełomie l. 1943/4, w Teatrze Marionetek «Hulajnoga», umieszczono kukiełkę przedstawiającą S-a i wykpiono za «miniaturowy talent». Powyższe dramaty S-a nie zachowały się, wiadomo o nich ze sprawozdań, recenzji i omówień w prasie «gadzinowej»: wydawanego w Warszawie „Nowego Kuriera Warszawskiego” i „7 Dni” oraz krakowskiego „Ilustrowanego Kuriera Polskiego”. Zachowały się natomiast przeznaczone dla «Miniatury» sztuki niewystawione: Kochany urwipołeć, Termometr miłości i Pędziwiatr (B. Jag., sygn. Przyb 1414, 1415).
Po wojnie mieszkał S. w Milanówku. W l. 1945–53 należał do Stronnictwa Demokratycznego. W r. 1946 był kierownikiem literackim teatru Milicji Obywatelskiej «Studio» w Warszawie; na otwarcie teatru wystawiono 19 VI t.r. składankę w jego opracowaniu Miodowa 14, czyli Kasztelańska kamienica (reż. Hanna Małkowska). W tej samej reżyserii pokazano tamże groteskę muzyczną Autobus o 6-ej, napisaną wspólnie z Ludomirem Rubachem. W l. 1948–9 prowadził S. wykłady z historii teatru i dramatu w Liceum Technik Teatralnych w Warszawie; kontynuował je w l. 1950–1 na kursach szkoleniowych instruktorów teatralnych. Od r. 1949 pracował w Inst. Teatrologicznym; kierował działem dokumentacji i zbierał materiały do dziejów scen warszawskich z l. 1914–39. Po przekształceniu Instytutu w r. 1950 w Sekcję Teatru Państw. Inst. Sztuki był tamże, do r. 1953, kierownikiem działu dokumentacji historii teatru. Opracował Bibliografię bieżącą teatraliów (W. 1950) – pierwszy i jedyny zeszyt planowanego przez Instytut kwartalnika. W serii „Bibliografia źródeł do historii teatru w Polsce” opublikował Bibliografię tytułów czasopism teatralnych (Wr. 1953), zawierającą opisy 389 czasopism, w tym wielu zapomnianych; pracę tę uznano za znaczącą i pionierską, choć niepozbawioną błędów. Na początku l. pięćdziesiątych zestawił niepublikowany Repertuar teatrów warszawskich w latach 1914/15 oraz w latach 1915/16 (mszp. w Pracowni Dokumentacji Teatru Polskiego IS PAN). W l. 1950–2 publikował S. różnego rodzaju zestawienia w periodykach, programach teatralnych, katalogach i wydawnictwach okolicznościowych, np.: Zestawienie ról Stefana Jaracza („Teatr” 1950 nr 8–10), Wykaz ról i sztuk granych przez Ćwiklińską od 1900 do 1950 w książce „Mieczysława Ćwiklińska 1900–1950” (oprac. J. Macierakowski, A. Kobyliński, W. 1950), repertuar teatrów warszawskich z l. 1946–50 („Życie Warszawy” 1951 nr 124), Bibliografia prac Mieczysława Rulikowskiego („Pam. Teatr.” 1952 z. 2–3).
W r. 1954 rozpoczął S. pracę w IBL PAN jako adiunkt w Dziale Historii Dramatu; brał udział w pracach zespołu opracowującego materiały do dziejów sceny publicznej w Warszawie okresu Oświecenia. Wraz ze Stanisławem Dąbrowskim napisał Kronikę życia i działalności Wojciecha Bogusławskiego, zamieszczoną w monografii Zbigniewa Krawczykowskiego „Ojciec sceny narodowej” (W. 1954); Jan Czajkowski zarzucał Kronice liczne nieścisłości i pomyłki. Również w spółce z Dąbrowskim opracował S. wydanie „Cudu mniemanego, czyli Krakowiaków i Górali” Bogusławskiego w serii Biblioteki Narodowej (Wr. 1956). W r. 1956 opublikował monografię Stefan Jaracz (W.). W tych latach dokonał wyboru pism Gabrieli Zapolskiej pt. „O teatrze”, który poprzedził wstępem i przypisami; praca jednak nigdy nie ukazała się drukiem (B. Jag., sygn. Przyb. 1394–1413/06). W r. 1957 wydał Bibliografię źródeł do historii teatru w Polsce. Druki zwarte i ulotne (Wr.) – pierwszą polską bibliografię teatralną, analityczną i selekcyjną, z indeksami nazwisk, tytułów, miejscowości i zagadnień, pomijającą jednak prace z zakresu krytyki literackiej dramatu i teorii dramatu. S. przestał pracować w IBL PAN w r. 1958; w r.n. opublikował kolejną monografię aktora: Józef Rychter (W.), pełną «temperamentu i pasji autorskiej» (J. Szczublewski). W l. 1960–5 był kierownikiem księgarni Państw. Domu Książki w Ursusie pod Warszawą, ale z powodu choroby przeszedł na rentę. Zmarł 21 III 1970 w Warszawie, został pochowany w Milanówku.
W małżeństwie zawartym w r. 1952 z Janiną z Chodaczyńskich 1.v. (rozwiedziona) Frendl (1918–2005), urzędniczką w Min. Kultury, pracownicą Domu Książki w Ursusie, miał S. córkę Annę (ur. 1956), zamężną Pawłowską, filozofa, pracującą w szkolnictwie średnim.
Bibliogr. dramatu pol., III; Czachowska, Literatura pol. Bibliogr., III; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1945/46–1970; Współcz. pol. pisarze, VIII (J. Zawadzka); – Marczak-Oborski S., Teatr czasu wojny, W. 1967; Pękalski T., Jazda pod gwiazdami. Fragment szopki, „Nowy Kur. Warsz.” 1944 nr 49; [Rec. z Naszej córeczki]: „7 dni” 1943 nr 20 ([L. Ziemkiewicz?] El., Miniatury); Sława i infamia. Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Małgorzata Szejnert, Kr. 1992; Woźniakowski K., W kręgu jawnego piśmiennictwa literackiego Generalnego Gubernatorstwa (1939–1945), Kr. 1997; – „Kur. Codz.” 1946 nr 173; „Życie Warszawy” 1970 nr 70 (nekrolog); – B. Jag.: sygn. Przyb 1416–1429/06; – Informacje córki S-a, Anny Straus-Pawłowskiej i brata S-a, Jana Andrzeja Strausa z Milanówka.
Joanna Zawadzka